Σύμφωνα με τη διατύπωση του φαινομένου, «αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα» (Lorenz, 1983)1 . Σίγουρα, η εν λόγω ποιητική θεώρηση δηλώνει την ιδέα της απειροελάχιστης μεταβολής στη ροή των γεγονότων, η οποία μετά από πάροδο χρόνου οδηγεί σε μια δραματική εξέλιξη της ιστορίας, διαφορετική από εκείνη, που θα είχαμε, σε περίπτωση, που δε θα συνέβαινε η μεταβολή.
Όπως το τίναγμα των φτερών της πεταλούδας, έτσι και το λιώσιμο ενός παγόβουνου, προς το παρόν δε φαίνεται να προκαλεί μείζον περιβαλλοντικό θέμα, ή το αντίθετο, προκαλεί; Γεγονός είναι ότι οι μικρές αλλαγές μπορούν να έχουν μεγάλες συνέπειες. Ίσως στην πορεία των γεγονότων, κι εμείς οι ίδιοι, να μην είμαστε τόσο ασήμαντοι. Στη δική μας περίπτωση, το τίναγμα των φτερών μιας πεταλούδας και το λιώσιμο ενός παγόβουνου προκαλούν μείζον εκπαιδευτικό θέμα με ραγδαίες συνέπειες. Συνέπειες που κωδικοποιούνται θετικά ή αρνητικά στα μαθησιακά αποτελέσματα. Οι ρωγμές στο «παγόβουνο» της παραδοσιακής διδασκαλίας2 (Θεοφιλίδης, 2009), δυσαρεστούν τους θαμώνες κάθε ακροαματικής διαδικασίας, που υπηρετούν πιστά και τυφλά, εδώ και δεκαετίες, ένα αναχρονιστικό εκπαιδευτικό σύστημα. Οι αλλαγές, οφείλουν, να είναι άμεσες και ουσιαστικές, εσωτερικές και εξωτερικές. Πρωτεργάτες σ’ αυτές τις αλλαγές πρέπει να είναι είμαστε οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι θα προσαρμόσουμε τον τρόπο σκέψης μας στα νέα δεδομένα. Οφείλουμε, να συμβαδίζουμε με τις ανησυχίες των νέων της εποχής μας. Είναι υποχρέωσή μας, να τους ακούμε και να συνειδητοποιούμε ότι οποιαδήποτε «παιδευτική» μας ενέργεια, με την ευρύτερη σημασία του όρου, έχει συνέπειες στην ψυχοσύνθεση μιας νέας προσωπικότητας.
Οι μαθητές μας σήμερα, έχουν απωλέσει το χαμόγελό τους! Είναι θυμωμένοι, ανήσυχοι, απειθάρχητοι. Τι είναι άραγε αυτό, που τους έχει αποξενώσει από τη μάθηση και την απαξιώνουν; Γιατί δεν ακούνε τους μεγάλους, όταν τους μιλούν; Γιατί δεν προσέχουν στο μάθημα, που διεξάγεται στην τάξη; ΄Εχουν αυτιά που δεν «ακούνε», μάτια που δεν «βλέπουν» και μυαλό που δε «χρησιμοποιούν», όταν πρέπει. Αυτά τα αυτιά όμως, τα μάτια και το μυαλό του κάθε μαθητή, λειτουργεί με ένα μοναδικό τρόπο, ένα τρόπο διαφορετικό. Από εμάς λοιπόν εξαρτάται, να βρούμε τον τρόπο, να ενεργοποιήσουμε και να επιβραβεύσουμε τους μαθητές μας, να γίνουμε οι μεσολαβητές, που θα τους οδηγήσει στη βαθιά γνώση ανακαλύπτοντας εσωτερικά κίνητρα μάθησης. Όταν ως διδάσκοντες βάζουμε απουσία, επειδή άργησε ο μαθητής, να μπει στο μάθημα, κι αυτός επιλέγει να μένει στην τάξη, φαίνεται ότι αρχίζουμε, να κερδίζουμε τον «πόλεμο» παίρνοντας την πρώτη νίκη!
«Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει
νάσαι περήφανος κ΄ ευτυχισμένος.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι
Τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα…»
Καβάφης Κ.Π.3
Κάθε άνθρωπος φέρει μέσα του την εγγενή δυνατότητα της πνευματικής ολοκλήρωσης, αυτή τη δυνατότητα, που ο Αριστοτέλης ονόμασε «εντελέχεια». Κάθε εκπαιδευτικός, λοιπόν, όπως ένας αγγειοπλάστης, θα πλάσει με τον πηλό τον μαθητή του. Το έργο τέχνης όμως, που θα φτιάξει, δε θα το κρατήσει για τον εαυτό του, θα του δώσει πνοή, και αυτό θα ζωντανέψει και θα αρχίσει να μιλά και να σκέφτεται. Και εμείς θα επαινέσουμε πρώτα το άγαλμα και μετά το δημιουργό του, γιατί τα κατάφερε να ξεχωρίσει και να σταθεί από μόνο του κάτω από τον ήλιο χωρίς να τυφλωθεί4 (Πλάτων, Πολιτεία).
Σημαντικό στην εκπαιδευτική μας πορεία, είναι να επικεντρωθούμε στη μάθηση και όχι στη διδασκαλία. ΄Οπως η επικοινωνία στη γλώσσα, συνιστά μια διπλή λειτουργία, η οποία προϋποθέτει την κωδικοποίηση, αλλά και την αποκωδικοποίηση του μηνύματος, έτσι και η διδασκαλία δε θεωρείται ολοκληρωμένη χωρίς τη μάθηση. Στην όλη διαδικασία πρωταγωνιστές είναι οι ίδιοι οι μαθητές. Με την ενεργητική διδασκαλία και την ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων, θα οικοδομήσουν την καινούργια γνώση πάνω στην προϋπάρχουσα και θα αντλήσουν από το οικείο τους περιβάλλον τα ερεθίσματα, τα οποία θα συμβάλουν τα μέγιστα στη σύνδεση με την κοινωνική πραγματικότητα και στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. ΄Οταν οι μαθητές κατανοήσουν την πραγματική έννοια της μάθησης ως μετασχηματιστικής λειτουργίας, θα οδηγηθούν στην αποτελεσματική διδασκαλία. Η ανάπτυξη της δημιουργικής φαντασίας των μαθητών, η απόκτηση βασικών δεξιοτήτων, θα βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν «πώς να αποκτούν τη γνώση», «πώς να πράττουν» αλλά και «πώς να ζουν με τους άλλους». Θα μάθουν να επιβραβεύουν τη γνώση και τη μάθηση σε κάθε της έκφανση προάγοντας τη «διά βίου εκπαίδευση». Κάθε ερευνητική προσπάθεια, η οποία αποσκοπεί στη διασαφήνιση του τρόπου που μαθαίνουν ή σκέφτονται τα παιδιά μέσα στη σχολική τάξη, θα συμβάλλει στην ποιοτική αναβάθμιση της διδακτικής πράξης προς όφελος του μαθητή.
Από εμάς λοιπόν εξαρτάται να δώσουμε πνοή και να ενδυναμώσουμε κάθε ξεχωριστή κλίση και ταλέντο των μαθητών, ώστε να κατανοούν αυτό που κάνουν και να το απολαμβάνουν! Για να ολοκληρώσω τις σκέψεις μου, επιλέγω το παράθεμα του Παπανούτσου (1958)5, ο οποίος αναφέρει ότι ο παιδαγωγός πρέπει πρώτα να είναι «εγκύμων την ψυχή», για να είναι ικανός να τελέσει την παιδαγωγική πράξη. Αυτή τη διαδικασία της πνευματικής κυοφορίας και εν συνεχεία τεκνογονίας, θεωρώ ως την καθαρότερη και «ιερότερη» μορφή παιδευτικής λειτουργίας. Μου φέρνει στο μυαλό ένα απόσπασμα από την «Τρελή Ροδιά» του Οδυσσέα Ελύτη6, που αποτυπώνει με παρόμοιο τρόπο το έργο του ποιητή:
«Μια θάλασσα ετοιμόγενη με χίλια δυο καράβια
Με κύματα που χίλιες φορές κινάν και πάνε…»
Καταλήγοντας και παραφράζοντας τη διαπίστωση του Lorenz, συνειδητοποιούμε ότι πράγματι «το τίναγμα των φτερών μιας πεταλούδας», στην προκειμένη περίπτωση στην τάξη από τον εκπαιδευτικό, μπορεί ν’ αλλάξει τον τρόπο, που ένας μαθητής αντιμετωπίζει το μάθημα, και κατ’ επέκταση ν’ αλλάξει το μέλλον του. Όταν η παιδεία καταστεί μια «συγχρονισμένη ορχήστρα»7, της οποίας η μουσική θα αγγίζει κάθε αίσθηση του ανθρώπινου σώματος, τότε θα έχει πετύχει το έργο της. Μόνο τότε, οι συνέπειες της «παιδευτικής» διεργασίας θα είναι θετικές και βελτιωτικές για κάθε μαθητή. Ας συνδράμουμε και εμείς σ’ αυτήν την προσπάθεια βάζοντας τη δική μας νότα στο πεντάγραμμο της μάθησης!
- Lorenz Ε.Ν. (1993). The Essence of Chaos. Seattle, U. Washington Press
- Θεοφιλίδης, Χρ. (2009) Ρωγμές στο παγόβουνο της παραδοσιακής διδασκαλίας, Αθήνα, Γρηγόρη
- Καβάφης, Κ.Π. (1993). Το πρώτο σκαλί, Α΄Τόμος, Αθήνα, Γ.Π. Σαββίδη
- Πλάτων, (2002). Πολιτεία 7, 514a-521b. Μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος. Αθήνα: Πόλις
- Παπανούτσος, Ε. ( 1958). Φιλοσοφία της παιδείας, Αθήνα. Ίκαρος
- Ελύτης, Οδ. (2002). Προσανατολισμοί. Αθήνα, Ίκαρος
- Νίτσε, Φ. ( 1872). Μαθήματα παιδείας. (Μετφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος). Αθήνα, Ροές
